Kỳ 1: Thực trạng vấn nạn hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng

(CHG) Hiện nay, nạn hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng, đặc biệt diễn ra trên mô hình thương mại điện tử (TMĐT) là một trong những vấn đề nhức nhối của xã hội. Hệ lụy tiêu cực mà nó mang lại cho xã hội là không nhỏ, vậy thực trạng về vấn nạn hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng hiện nay như thế nào? 

 

• Bộ Y tế kiện toàn Ban chỉ đạo chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả
• Bộ VHTTDL: Chú trọng đấu tranh chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả những tháng cuối năm
• Phó Thủ tướng yêu cầu tăng cường chống hàng giả trong thương mại điện tử

Qua một số khảo sát cho thấy, hiện nay hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng có mặt ở rất nhiều phân khúc của thị trường, từ các “mẹt” hàng tạp hóa trên các phiên chợ vùng sâu, vùng xa đến hè phố các đô thị, thậm chí len lỏi, trà trộn vào cả những siêu thị cao cấp ở những đô thị lớn như Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh nhằm “thử thách” mức độ sành sỏi của khách hàng.

Vấn nạn hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng ngày càng nhiều. Ảnh minh hoạ

Hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng đa dạng về mẫu mã, “linh động” về giá cả và đặc biệt phong phú cả về chủng loại.

Sự nguy hiểm thể hiện ở chỗ, bên cạnh việc gây thiệt hại về kinh tế cho “khổ chủ”, nó còn gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của người tiêu dùng. Điển hình là đồ ăn, đồ uống, thuốc chữa bệnh... giả, kém chất lượng khiến bệnh tật thi nhau “nẩy nở”, phát triển trong cơ thể những “thượng đế” nhẹ dạ, kém hiểu biết và ham rẻ.

Hầu hết các hãng có uy tín, thương hiệu, được người tiêu dùng ưa chuộng đều có nguy cơ bị làm giả, làm nhái hàng hóa. Xét về góc độ kinh tế, hàng giả, hàng nhái gây ảnh hưởng rất lớn đến lợi nhuận của những doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh chân chính. 

Tác động tiêu cực đầu tiên là làm mất uy tín của những doanh nghiệp có sản phẩm bị làm giả, nhà sản xuất chân chính bị chia sẻ thị phần với chính hàng giả, hàng nhái của mình, người tiêu dùng hiểu lầm, dẫn đến việc quay lưng lại với sản phẩm. Mặt khác, vì có lợi thế về giá cả so với hàng “xịn” mà hàng giả, hàng nhái khiến những mặt hàng chính hãng, có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng lâm vào tình trạng ế ẩm, suy giảm doanh thu.

Nguyên nhân tồn tại và phát triển của hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng là do sự bất cập trong cơ chế quản lý.

Lý giải về tình trạng hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng hiện nay, nhiều ý kiến cho rằng nguyên nhân quan trọng nhất là do cơ chế phối hợp và chế tài xử lý đối với hành vi vi phạm còn nhẹ. Hiện nay, có tới 5 cơ quan hành chính có chức năng và thẩm quyền xử lý vi phạm hành chính về sở hữu trí tuệ gồm quản lý thị trường, thanh tra chuyên ngành Khoa học - Công nghệ, Văn hóa, Thể thao và Du lịch, công an kinh tế, UBND các cấp cùng cơ quan hải quan kiểm soát hàng nhập khẩu. Lực lượng quản lý, kiểm tra này tuy đông nhưng không mạnh.

 Do hoạt động rời rạc, thiếu sự đồng bộ về chất lượng cũng như số lượng, chức năng nhiệm vụ giữa các cơ quan lại chồng chéo nên dù chịu sự kiểm tra của 5 cơ quan nêu trên, nhưng nạn hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng vẫn tràn ngập trên thị trường.

Hàng giả, hàng nhái được làm rất tinh vi, tuy nhiên để phát hiện hàng giả, hàng nhái trên thị trường không khó, vì những sản phẩm này được bày bán công khai tại những nơi công cộng, nhiều loại chỉ cần nhìn mắt thường cũng biết là hàng giả, nhưng để khẳng định đó là hàng giả trước khi xử lý lại không dễ chút nào.

Theo quy định của pháp luật, để xử lý được hàng giả bắt buộc phải có giám định kết luận hàng giả. Nhiều mặt hàng giả, hàng kém chất lượng, chi phí giám định rất đắt, khi đưa đi giám định buộc lực lượng thực thi phải tạm ứng kinh phí giám định, nếu đúng là hàng giả thì phải tiêu hủy. Luật quy định chính đương sự vi phạm phải nộp khoản tiền giám định đó, nhưng hầu như không có đương sự nào tự nguyệt chịu nộp và việc cưỡng chế thi hành cũng khó khăn.

Thêm nữa, sự “tiếp tay” của người tiêu dùng cũng là một trong những nguyên nhân tồn tại và phát triển vấn nạn này.

Người tiêu dùng không có nhiều thông tin về mặt hàng mình đang mua mà chỉ dựa vào những gì được in trên bao bì hoặc nhận thông tin từ người bán hàng trực tiếp, trong khi vẫn có câu “người mua thua người bán”.

Bên cạnh một số người mua lầm phải hàng giả do khó phân biệt được đâu là hàng thật, đâu là hàng giả, thì vẫn có không ít người tiêu dùng biết mình đang mua bán hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng, nhưng vẫn không có động thái phù hợp để giúp cơ quan chức năng, doanh nghiệp kịp thời xử lý đôi khi còn chấp nhận bởi loại hàng hóa này phù hợp với túi tiền của họ. Nhiều người đã gián tiếp “tiếp tay” cho hàng giả, hàng nhái trong việc phân phối và tiêu thụ để rồi chúng ngày càng chiếm thị phần trên thị trường.

Đồng thời, người tiêu dùng ngại động chạm đến việc tố giác, kiện cáo. Đây là do thói quen sử dụng tình cảm, niềm tin trong giao dịch nên phần nhiều người dân Việt Nam đều tiến hành mua bán hàng hóa theo kiểu thấy ưng là mặc cả để mua. Mua xong là… “tiền trao, cháo múc”. Với phương thức giao dịch kiểu mua nhanh, bán liền, người tiêu dùng hầu như không có bất kỳ giấy tờ, hóa đơn nào để chứng minh quá trình giao dịch. Nếu có đi chăng nữa thì khách hàng cũng chỉ coi tờ hóa đơn là tờ giấy liệt kê hàng hóa, giá cả và thường bỏ đi trước khi sử dụng hàng hóa. 

Do thói quen đó nên khi “có chuyện gì” người mua hàng cũng chỉ biết “rút kinh nghiệm” vì không có cơ sở để “bắt đền” hay kiện tụng.

 Do xuất phát từ gốc của nền văn minh nông nghiệp và văn hóa trọng tình truyền thống nên người Việt Nam có quan niệm “Một bồ cái lý không bằng một tý cái tình”. Bởi vậy mà ngay cả những người “cầm cân nảy mực” ở nhiều nơi vẫn có tư tưởng thiên về khuyến khích các đương sự “tự dàn xếp”. 

Cuối cùng họ tự giải quyết mâu thuẫn trong hòa bình bằng cách “tự thỏa thuận, hòa giải”.

Do vẫn mang nặng tâm lý tiểu nông chỉ thấy lợi ích trước mắt, không thấy lợi ích lâu dài, chỉ thấy lợi ích cá nhân, không thấy lợi ích tập thể, cộng đồng nên người tiêu dùng rất dễ bị “bịt miệng” bằng vật chất, bằng vũ lực của những kẻ sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng.

Chính điều này gây khó khăn rất lớn trong quá trình xử lý hành vi vi phạm của những đối tượng sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng.

Do phần đông người dân hiểu và nắm luật rất hạn chế nên có muốn kiện họ cũng không biết nên bắt đầu từ đâu, thủ tục thế nào, cộng thêm quan niệm sai lầm "vô phúc đáo tụng đình" nên nếu có mua dính phải hàng “lởm” nhiều người chỉ “ngậm bồ hòn làm ngọt” bụng bảo dạ “lần sau chừa cái mặt nó ra” chứ rỗi hơi mà đi “kiện củ khoai” vừa mất thời gian, tiền bạc, không khéo lại… vác họa vào thân.

Với quan niệm, đi khiếu nại đồng nghĩa với mất công, mất buổi, mất chi phí đi lại, công việc tồn đọng. Do đó, đối với những mặt hàng có giá trị không lớn (vài trăm ngàn) thì dù có thắng kiện đi chăng nữa có khi vẫn… lỗ.

 Những người thực sự có tâm huyết, muốn “chiến đấu” đến cùng với vấn nạn hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng thì bị cản trở rất nhiều bởi nạn tham ô, tham nhũng; từ các thế lực của “xã hội đen” đe dọa và đặc biệt là từ sự khó khăn về nguồn tài chính để thuê các dịch vụ pháp lý, thuê luật sư, theo đuổi vụ kiện…

Bên cạnh đó, ý thức tự bảo vệ mình từ phía doanh nghiệp - phần lớn các doanh nghiệp chưa có các biện pháp bảo vệ chính mình và người tiêu dùng trước các nguy cơ bị làm giả hàng hóa trong lúc các cơ quan chức năng chưa thể hiện hết vai trò của mình

Các doanh nghiệp chưa triển khai cầu nối xác thực hàng hóa với người tiêu dùng để đưa đầy đủ thông tin của doanh nghiệp lên hàng hóa, ghi nhận phản ánh của người tiêu dùng đối với doanh nghiệp.

Doanh nghiệp chân chính hiện tại chỉ có thể cầu cứu các cơ quan chức năng có thầm quyền, mà chưa có nhiều biên pháp giúp khách hàng phân biệt được hàng hóa do mình sản xuất và hàng hóa bị làm giả.

Thậm chí, chưa có nhiều giải pháp giảm chi phí nguồn lực để giải quyết các vấn đề liên quan đến hàng giả, hàng nhái dẫn đến mất tính cạnh tranh của sản phẩm. Trên hàng hóa của doanh nghiệp chưa thể cung cấp đầy đủ thông tin của hàng hóa cùng với doanh nghiệp sản xuất một cách bảo mật chống sai lệch...

Theo Thạc sĩ Nguyễn Thế Tiệp - Phó viện trưởng Viện Kỹ thuật Chống giả, việc đấu tranh phòng và chống nạn hàng giả, hàng nhái, gian lận thương mại cũng như bản quyền sở hữu trí tuệ là một hoạt động trường kỳ và cần thiết sự vào cuộc của nhiều cơ quan liên quan cũng như sự phối hợp của người dân, tuy nhiêm trong quá trình đấu tranh với loại tội phạm này thì còn gặp rất nhiều khó khăn: Hoạt động buôn lậu, làm hàng giả hàng nhái xâm phạm bản quyền bao bì nhãn mác ngày càng tinh vi và khó kiểm soát do trình độ công nghệ phát triển nên người ta có thể dễ dàng làm giả mọi thứ, hàng giả có thể không khác hàng thật, rất khó khăn nếu chỉ nhận biết bằng mắt thường. Vì lợi ích nhóm nên chúng rất manh động, hoạt động có tổ chức, sẵn sàng mua chuộc hoặc chống trả lại các lực lượng thực thi. Trong một số trường hợp hoạt động gian lận thương mại còn có tiếp sức của những người làm công quyền, do đó hành vi rất tinh vi và khó kiểm soát. Hiểu biết của cộng động về tác hại của gian lận thương mại, hàng giả, hàng nhái chưa cao, còn có tâm lý ham rẻ, đây cũng là một rào cản trở ngại cho công tác đấu tranh phòng chống loại tội phạm này".

• phản hồi

• cùng chuyên mục