Ứng dụng mô hình kinh tế tuần hoàn tại doanh nghiệp Việt Nam

Bài báo Ứng dụng mô hình kinh tế tuần hoàn tại doanh nghiệp Việt Nam do Phạm Thị Mỵ (Khoa Kế toán Kiểm toán - Trường Đại học Kinh tế Kỹ thuật công nghiệp) thực hiện.

• Tiếp tục hoàn thiện thể chế thương mại trong bối cảnh nền kinh tế số: Thực trạng và giải pháp trong thời gian tới
• Vai trò tích cực của khu vực kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài trong tăng trưởng kinh tế Việt Nam
• Một số giải pháp phát triển kinh tế ban đêm tại Việt Nam

TÓM TẮT:

Kinh tế tuần hoàn (KTTH) là mô hình kinh tế bền vững, giúp tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên, giảm thiểu chất thải và tối đa hóa giá trị sản phẩm qua nhiều vòng đời. Tại Việt Nam, nhiều doanh nghiệp đã bắt đầu áp dụng KTTH nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất và bảo vệ môi trường. Bài viết này phân tích khái niệm KTTH, thực trạng áp dụng tại doanh nghiệp Việt Nam và đưa ra một số số liệu minh chứng về lợi ích kinh tế, môi trường từ mô hình này.

Từ khóa: kinh tế tuần hoàn, tái chế, phát triển bền vững, doanh nghiệp Việt Nam, bảo vệ môi trường.

1. Đặt vấn đề

Việt Nam đang đối mặt với thách thức lớn về môi trường do tốc độ công nghiệp hóa nhanh chóng và sự gia tăng của chất thải rắn, nhựa và khí thải. Mô hình kinh tế tuyến tính truyền thống (khai thác - sản xuất - tiêu dùng - thải bỏ) không còn phù hợp với xu hướng phát triển bền vững. Kinh tế tuần hoàn nổi lên như một giải pháp giúp giảm áp lực lên tài nguyên thiên nhiên, đồng thời mang lại lợi ích kinh tế cho doanh nghiệp. Tuy nhiên, việc triển khai KTTH tại Việt Nam vẫn còn nhiều rào cản về nhận thức, công nghệ và chính sách. Bài viết này phân tích mô hình KTTH tại doanh nghiệp Việt Nam để thấy rõ hiệu quả và triển vọng phát triển.

2. Mô hình kinh tế tuần hoàn tại doanh nghiệp Việt Nam

Kinh tế tuần hoàn là mô hình kinh tế trong đó tài nguyên được sử dụng hiệu quả thông qua tái sử dụng, tái chế và giảm thiểu chất thải. Các nguyên tắc chính của KTTH bao gồm thiết kế không rác thải, kéo dài vòng đời sản phẩm, sử dụng tài nguyên tái tạo và mô hình kinh doanh tuần hoàn. Mô hình này giúp doanh nghiệp cắt giảm chi phí nguyên liệu đầu vào, giảm thiểu tác động môi trường và nâng cao tính cạnh tranh trên thị trường.

Theo báo cáo "Xu hướng Kinh tế Tuần hoàn ở Việt Nam" do Bộ Tài nguyên và Môi trường công bố năm 2023, nếu Việt Nam có thể chuyển đổi sang KTTH một cách toàn diện, GDP có thể tăng thêm 1-2% mỗi năm nhờ vào các sáng kiến tái chế và sử dụng nguyên liệu tuần hoàn. Báo cáo này cũng chỉ ra việc áp dụng KTTH có thể giúp giảm hơn 50 triệu tấn CO2 vào năm 2030, góp phần thực hiện cam kết giảm phát thải khí nhà kính của Việt Nam theo Thỏa thuận Paris về biến đổi khí hậu.

Trong nghiên cứu "Đánh giá tiềm năng kinh tế tuần hoàn trong quản lý chất thải rắn tại Việt Nam" của Viện Chiến lược Chính sách Tài nguyên và Môi trường (ISPONRE) năm 2022, khoảng 75% chất thải rắn công nghiệp tại Việt Nam vẫn chưa được tái chế hiệu quả. Tuy nhiên, các doanh nghiệp lớn như Nhựa Bình Minh đã tiên phong sử dụng nhựa tái chế để sản xuất ống nhựa và bao bì, giúp giảm 20% lượng nguyên liệu nhựa nguyên sinh và tiết kiệm hàng tỷ đồng mỗi năm. Ngoài ra, theo thống kê từ Hiệp hội Nhựa Việt Nam (VPA), tỷ lệ tái chế nhựa tại Việt Nam hiện đạt khoảng 33%, thấp hơn so với mức trung bình của thế giới là 45%, cho thấy tiềm năng phát triển KTTH còn rất lớn.

Trong ngành Dệt may, Tập đoàn Dệt May Việt Nam (Vinatex) đã triển khai mô hình tái chế vải vụn, giúp tái sử dụng 5.000 tấn vải vụn trong năm 2022, giảm đáng kể lượng rác thải ngành Dệt may. Theo báo cáo "Ứng dụng kinh tế tuần hoàn trong ngành Dệt may Việt Nam: Thực trạng và giải pháp" của Hiệp hội Dệt May Việt Nam (VITAS), nếu toàn ngành áp dụng KTTH, có thể tiết kiệm hơn 15% chi phí nguyên vật liệu, tương đương hàng trăm triệu USD mỗi năm.

Tập đoàn Vinamilk đã thu gom và tái chế 60% bao bì sữa giấy vào năm 2023, đồng thời đầu tư vào điện mặt trời giúp giảm 15% lượng khí CO2 phát thải. Báo cáo Phát triển Bền vững năm 2023 của Vinamilk cho biết Công ty đã đầu tư hơn 300 tỷ đồng vào các dự án năng lượng sạch, giúp giảm đáng kể tác động đến môi trường và cải thiện hiệu suất sản xuất.

Trong ngành Xi măng, Xi măng Hà Tiên đã ứng dụng công nghệ đốt rác thải làm nhiên liệu thay thế than đá, giúp giảm phát thải CO2 và tiết kiệm chi phí sản xuất. Theo báo cáo "Tác động của kinh tế tuần hoàn đến ngành Xi măng Việt Nam" của Hiệp hội Xi măng Việt Nam, năm 2023, Công ty đã sử dụng 200.000 tấn rác thải làm nhiên liệu, giảm được 30% lượng than tiêu thụ. Nhờ đó, không chỉ tiết kiệm chi phí sản xuất mà còn giúp giảm hơn 500.000 tấn khí CO2 phát thải mỗi năm.

Ngoài ra, nghiên cứu "Chuyển đổi sang kinh tế tuần hoàn: Cơ hội và thách thức đối với Việt Nam" của Ngân hàng Thế giới (World Bank) vào năm 2021 cho thấy nếu nước ta có thể nâng cao tỷ lệ tái chế chất thải rắn lên 50%, có thể tạo ra khoảng 300.000 việc làm mới trong các ngành công nghiệp tái chế và xử lý chất thải.

Việc triển khai KTTH không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn giúp doanh nghiệp đáp ứng các yêu cầu nghiêm ngặt về môi trường. Với sự hỗ trợ từ chính phủ và cộng đồng, mô hình KTTH có tiềm năng trở thành nền tảng cho sự phát triển bền vững của doanh nghiệp Việt Nam trong tương lai.

3. Thách thức và giải pháp khi ứng dụng mô hình kinh tế tuần hoàn tại doanh nghiệp Việt Nam

3.1. Thách thức

Việc triển khai mô hình kinh tế tuần hoàn (KTTH) tại các doanh nghiệp Việt Nam mang lại nhiều lợi ích nhưng cũng đặt ra không ít thách thức. Một trong những rào cản lớn nhất là chi phí đầu tư ban đầu cao. Các doanh nghiệp phải đầu tư vào công nghệ tái chế, nâng cấp dây chuyền sản xuất và hệ thống quản lý chất thải, điều này đặc biệt khó khăn đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa. Theo báo cáo "Phát triển kinh tế tuần hoàn trong ngành công nghiệp Việt Nam" của Bộ Công Thương năm 2023, hơn 70% doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Việt Nam chưa có đủ tài chính để đầu tư vào KTTH.

Bên cạnh đó, thiếu chính sách hỗ trợ và cơ chế khuyến khích là một trong những trở ngại lớn. Hiện nay, Việt Nam chưa có một hệ thống chính sách toàn diện hỗ trợ KTTH. Báo cáo "Đánh giá chính sách hỗ trợ kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam" của Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM) năm 2022 chỉ ra rằng 65% doanh nghiệp gặp khó khăn do thiếu chính sách hỗ trợ. Chính phủ cần xây dựng các quy định về ưu đãi thuế, quỹ hỗ trợ tài chính và chính sách thúc đẩy doanh nghiệp chuyển đổi mô hình kinh doanh theo hướng tuần hoàn.

Một thách thức khác là hạn chế về công nghệ và cơ sở hạ tầng. Nhiều doanh nghiệp Việt Nam vẫn sử dụng công nghệ sản xuất cũ, tiêu hao nhiều nguyên liệu và phát thải lượng lớn khí nhà kính. Theo khảo sát "Thực trạng và triển vọng kinh tế tuần hoàn tại Đông Nam Á" của Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) năm 2023, chỉ có 30% doanh nghiệp sản xuất trong nước sử dụng công nghệ thân thiện với môi trường. Để giải quyết vấn đề này, cần có sự hỗ trợ từ chính phủ và tổ chức quốc tế trong việc chuyển giao công nghệ và nâng cao khả năng tiếp cận nguồn vốn đầu tư.

Ngoài ra, nhận thức và kỹ năng của doanh nghiệp về KTTH còn hạn chế. Theo khảo sát "Nhận thức và ứng dụng kinh tế tuần hoàn tại doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam" của Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam (VINASME) năm 2022, hơn 50% doanh nghiệp chưa hiểu rõ về lợi ích và cách thức áp dụng KTTH. Việc đào tạo, nâng cao nhận thức cho doanh nghiệp là điều cần thiết để thúc đẩy quá trình chuyển đổi sang mô hình này.

Việc thu gom và phân loại nguyên liệu tái chế cũng là một trở ngại lớn. Hiện tại, hệ thống thu gom và phân loại rác thải tại Việt Nam chưa hoàn thiện, khiến nhiều doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc sử dụng nguyên liệu tái chế. Một số quốc gia như Nhật Bản và Đức đã thành công trong việc áp dụng hệ thống phân loại rác tại nguồn, giúp tăng hiệu suất tái chế. Việt Nam có thể học hỏi các mô hình này để xây dựng hệ thống phân loại chất thải hiệu quả hơn.

3.2. Giải pháp

Để thúc đẩy kinh tế tuần hoàn trong doanh nghiệp Việt Nam, cần triển khai một số giải pháp thiết thực. Trước hết, Chính phủ cần hoàn thiện chính sách và cơ chế hỗ trợ. Các chính sách ưu đãi thuế, hỗ trợ tài chính và các chương trình khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào KTTH cần được xây dựng và triển khai mạnh mẽ hơn. Chính phủ có thể tham khảo mô hình của Liên minh châu Âu (EU), nơi các doanh nghiệp được hưởng các khoản trợ cấp khi đầu tư vào công nghệ tái chế.

Đầu tư vào công nghệ tái chế và sản xuất bền vững là một giải pháp quan trọng. Theo báo cáo "Ứng dụng công nghệ và đổi mới sáng tạo trong kinh tế tuần hoàn" của Tổ chức Phát triển Công nghiệp Liên Hợp Quốc (UNIDO) năm 2023, các doanh nghiệp áp dụng công nghệ hiện đại có thể giảm tới 40% lượng rác thải sản xuất. Việc nâng cấp công nghệ không chỉ giúp tiết kiệm tài nguyên mà còn giúp doanh nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Một giải pháp thiết yếu khác là nâng cao nhận thức và đào tạo nhân lực. Chính phủ, doanh nghiệp và các tổ chức phi chính phủ cần phối hợp triển khai các chương trình đào tạo về KTTH, tổ chức hội thảo, cung cấp tài liệu hướng dẫn và hỗ trợ kỹ thuật. Theo báo cáo của Ngân hàng Thế giới (World Bank) năm 2021 về kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam, nếu có các chương trình đào tạo phù hợp, doanh nghiệp có thể tiết kiệm tới 15% chi phí sản xuất nhờ áp dụng các phương pháp quản lý tài nguyên hiệu quả hơn.

Phát triển hệ thống thu gom và phân loại chất thải cũng là một bước quan trọng. Chính quyền địa phương cần hợp tác với doanh nghiệp để xây dựng hệ thống thu gom rác hiệu quả, đảm bảo nguồn cung nguyên liệu tái chế ổn định. Báo cáo "Ứng dụng kinh tế tuần hoàn trong ngành Dệt may Việt Nam: Thực trạng và giải pháp" của Hiệp hội Dệt May Việt Nam (VITAS) năm 2023 cho thấy nếu hệ thống thu gom và phân loại được cải thiện, ngành Dệt may có thể tái sử dụng đến 70% chất thải dệt may.

Tạo động lực kinh tế cho doanh nghiệp thông qua việc thành lập quỹ hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi sang KTTH, cung cấp các khoản vay ưu đãi và khuyến khích phát triển các mô hình kinh doanh tuần hoàn. Chính phủ có thể hợp tác với các tổ chức tài chính quốc tế như Ngân hàng Thế giới (WB) để có nguồn vốn hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi mô hình kinh doanh.

Thúc đẩy hợp tác giữa doanh nghiệp trong chuỗi cung ứng là một giải pháp quan trọng. Các doanh nghiệp có thể liên kết để tạo thành hệ sinh thái tuần hoàn, nơi chất thải của một doanh nghiệp trở thành nguyên liệu đầu vào của doanh nghiệp khác. Đây là mô hình đã được nhiều công ty tại châu Âu và Mỹ áp dụng thành công.

Cuối cùng, tăng cường hợp tác quốc tế sẽ giúp Việt Nam học hỏi từ các mô hình KTTH thành công trên thế giới. Việc hợp tác với các tổ chức quốc tế như Ngân hàng Thế giới (WB), Liên Hợp Quốc (UN) và các tổ chức phi chính phủ có thể giúp Việt Nam nhận được hỗ trợ kỹ thuật và tài chính.

4. Kết luận

Mô hình kinh tế tuần hoàn mang lại nhiều lợi ích nhưng cũng đối mặt với không ít thách thức khi triển khai tại Việt Nam. Để mô hình này phát triển mạnh mẽ, cần sự chung tay của Chính phủ, doanh nghiệp và cộng đồng. Việc hoàn thiện chính sách, đầu tư vào công nghệ, nâng cao nhận thức và xây dựng hệ thống hỗ trợ hiệu quả là những yếu tố quan trọng giúp doanh nghiệp Việt Nam thành công trong quá trình chuyển đổi sang KTTH.

TÀI LIỆU THAM KHẢO:

1. Bộ Tài nguyên và Môi trường công bố (2023), Báo cáo "Xu hướng Kinh tế Tuần hoàn ở Việt Nam".
2. Viện Chiến lược Chính sách Tài nguyên và Môi trường (ISPONRE) (2022), Nghiên cứu "Đánh giá tiềm năng kinh tế tuần hoàn trong quản lý chất thải rắn tại Việt Nam".
3. Hiệp hội Dệt May Việt Nam (VITAS) (2023), Báo cáo "Ứng dụng kinh tế tuần hoàn trong ngành dệt may Việt Nam: Thực trạng và giải pháp".
4. Vinamilk (2023), Báo cáo Phát triển Bền vững năm 2023.
5. Hiệp hội Xi măng Việt Nam (2023), Báo cáo "Tác động của kinh tế tuần hoàn đến ngành Xi măng Việt Nam".
6. Ngân hàng Thế giới (World Bank) (2021), Nghiên cứu "Chuyển đổi sang kinh tế tuần hoàn: Cơ hội và thách thức đối với Việt Nam".
7. Bộ Công Thương năm (2023), Báo cáo "Phát triển kinh tế tuần hoàn trong ngành công nghiệp Việt Nam".
8. Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM) (2022), Báo cáo "Đánh giá chính sách hỗ trợ kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam".
9. Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) (2023), Khảo sát "Thực trạng và triển vọng kinh tế tuần hoàn tại Đông Nam Á".
10. Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam (VINASME) (2022), Khảo sát "Nhận thức và ứng dụng kinh tế tuần hoàn tại doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam".
11. Tổ chức Phát triển Công nghiệp Liên Hợp quốc (UNIDO) (2023), Báo cáo "Ứng dụng công nghệ và đổi mới sáng tạo trong kinh tế tuần hoàn".

Adopting the circular economy model in Vietnamese enterprises

Pham Thi My

Faculy of Accounting – Auditing, University of Economics - Technology for Industries

Abstract:

The circular economy is a sustainable economic model that optimizes resource use, reduces waste, and extends product value across multiple life cycles. In Vietnam, an increasing number of businesses are adopting the circular economy’s principles to enhance production efficiency and reduce environmental impact. This study explores the concept of the circular economy, examines its implementation in Vietnamese enterprises, and presents data highlighting its economic and environmental benefits. By embracing the circular economy, businesses can drive sustainable growth while contributing to long-term environmental preservation.

Keywords: circular economy, recycling, sustainable development, Vietnamese enterprises, environmental protection.

[Tạp chí Công Thương - Các kết quả nghiên cứu khoa học và ứng dụng công nghệ, Số 6 tháng 2 năm 2025]

Nguồn: Tạp chí công thương

• Nguồn lực, động lực cho phát triển kinh tế - xã hội Việt Nam trong kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc
• Kinh tế Việt Nam năm 2024 và triển vọng năm 2025

• phản hồi

• cùng chuyên mục