Chuyên gia cảnh báo tài nguyên cát sắp cạn kiệt trên toàn cầu

(CHG) Trong khi cả thế giới chỉ tập trung đến việc tìm kiếm nguồn dầu mỏ, những nguồn nước sạch  hay chỉ quan tâm đến diễn biến của giá xăng dầu mà quên đi mất một nguồn tài nguyên vô cùng thiết yếu và được khai thác nhiều hơn cả dầu mỏ, nhưng đang đứng trước nguy cơ sắp bị cạn kiệt - đó là tài nguyên cát

Mặc dù cát bao phủ một diện tích lớn trên bề mặt của Trái đất, và mọi người đều cho rằng, lượng cát trên trái đất vô cùng dồi dào. Tuy nhiên, các nhà khoa học đã đưa ra những cảnh báo về nguồn tài nguyên này đang có nguy cơ bị cạn kiệt. Thực tế điều gì đang xảy ra?

Hiện nay, cát là nguồn tài nguyên mà con người có nhu cầu sử dụng chỉ đứng thứ 2 sau nước. Cát còn là vật liệu được khai thác nhiều hơn cả dầu mỏ. Với những ưu điểm nổi trội, cát được đưa vào ứng dụng trong xây dựng, sản xuất thủy tinh, cải tạo đất, sản xuất chip bán dẫn…

Toàn cầu khủng hoảng cát do “ nguồn cầu vượt cung”

Một trong những nguyên nhân quan trọng là do "cầu vượt cung". Mặc dù cát là nguồn tài nguyên có thể tái tạo tự nhiên nhưng lượng "thất thoát" hàng năm vẫn quá lớn.

Mặc dù cát là nguồn tài nguyên thiên nhiên có thể tái tạo tự nhiên, nhưng lượng khai thác và  “thất thoát” hàng năm vẫn quá lớn. Bên cạnh đó, một trong những nguyên nhân quan trọng là do “nguồn cầu vượt cung” quá lớn.

Nguồn tài nguyên cát đang có nguy cơ bị cạn kiệt do nguồn cầu vượt cung

Năm 2016, tổ chức Freedonia đã khảo sát tổng sản lượng cát khai thác cho nhu cầu xây dựng của thế giới là 13,7 tỉ tấn, 70% là tiêu thụ ở châu Á, trong đó Trung Quốc tiêu thụ gần 5 tỉ tấn. Gần 2/3 sản lượng xi măng toàn cầu đang được tiêu thụ ở Trung Quốc và Ấn Độ do nhu cầu đô thị hóa ở nước này đang tăng nhanh.

Chương trình Môi trường của Liên Hợp Quốc (UNEP) cũng đã thống kê, lượng cát được sử dụng hàng năm trên thế giới đã vượt qua 40 tỷ tấn và nó đã tăng 200% so với lượng sử dụng của 20 năm trước. Do đó, dù cát có thể tái tạo tự nhiên nhưng cũng không thể theo kịp tốc độ sử dụng của con người. Do vậy, dẫn đến tình trạng nguồn cầu vượt nguồn cung như hiện nay.

Giám đốc Cơ sở dữ liệu thông tin tài nguyên toàn cầu của Chương trình Môi trường Liên hợp quốc Pascal Peduzzi nhận định về cảnh báo này cho biết: "Chúng ta từng cho rằng cát ở khắp mọi nơi. Và chúng ta cũng chưa bao giờ nghĩ rằng thế giới sẽ cạn kiệt cát, nhưng ở một số nơi, điều này đã xảy ra".

Tại Singapore và các tiểu vương quốc Ả rập Thống nhất (UAE) là những quốc gia nhập khẩu nhiều cát nhất trên thế giới. Trong vòng 4 thập niên, diện tích của Singapore đã tăng thêm 130km2 là nhờ dùng cát để lấn biển. UAE đã tiêu thụ tới 185 triệu m3 cát để xây dựng các đảo nhân tạo phục vụ du lịch.

Những hệ quả từ việc khai thác cát bừa bãi

Hiện nay, hầu hết các quốc gia đều có quy định về nơi được phép khai thác cát và bao nhiêu cát được phép lấy. Tuy nhiên, do nhu cầu ngày một tăng cao khiến tình trạng khai thác cát trái phép vẫn lan rộng tại nhiều nước đang phát triển, trong đó có Việt Nam.

Singapore là một trong những quốc gia nhập khẩu nhiều cát nhất trên thế giới đang khiến các nước láng giềng không hài lòng. Theo UNEF, việc xuất khẩu cát sang Singapore chính là nguyên nhân khiến 24 đảo cát của Indonesia biến mất. Sau đó, Indonesia đã ra lệnh cấm xuất khẩu cát sang Singapore. Campuchia và Malaysia đã cấm xuất khẩu cát biển. UAE phải nhập khẩu cát từ Úc vì nguồn cung cấp của họ đã cạn kiệt.

Do đó, nhiều nước đã có những biện pháp siết chặt quản lý, thậm chí cấm xuất khẩu đất cát nhưng chính điều này lại khiến tệ nạn khai thác trái phép bùng phát.

Mặc dù vậy, nhu cầu về cát của các quốc gia trên thế giới vẫn ngày càng tăng và chưa có dấu hiệu giảm bớt. Chính vì thế, nạn buôn bán cát trái phép đã diễn ra và để lại nhiều hậu quả nghiêm trọng cho nhiều nước. Điển hình như Ấn Độ, khai thác cát trái phép đã trở thành tệ nạn. Nhiều vụ giết người, đâm chém đã xảy ra chỉ vì tranh giành quyền khai thác.

Khai thác cát trái phép đang diễn ra ở nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam

Alex Gonzalez Davidson nhà vận động xã hội người Tây Ban Nha cho biết, mỗi năm ngành cát giao dịch khoảng 70 tỷ USD và trong đó có ít nhất 15 tỷ USD là đến từ các mỏ khai thác trái phép.

Tại quốc gia Maroc, nửa số cát mà nước này đang sử dụng vốn là từ việc khai thác trái phép từ bờ biển. Hiện tượng xói mòn đã xảy ra khiến cho ngành du lịch của đất nước này đã bị ảnh hưởng.

Không chỉ riêng Maroc, việc khai thác cát đang gây ra những ảnh hưởng lớn tới các rạn san hô ở Kenya. Việc này cũng khiến các loài cá sấu ở Ấn Độ rơi vào cảnh tuyệt chủng. Tương tự, hệ sinh thái của dòng sông Mekong đang rơi vào tình trạng đáng báo động. Cụ thể, lòng sông Mekong ở khu vực hạ lưu đã bị hạ thấp tới vài mét chỉ trong vài năm gần đây.

Theo các nhà hoạt động môi trường ở Campuchia, khoảng 500 triệu tấn đất cát đã bị khai thác trái phép tại tỉnh Koh Kong để vận chuyển đến Singapore bất chấp điều này gây ô nhiễm môi trường cũng như làm giảm nguồn cá của ngư dân nơi đây.

Tại Việt Nam, tình trạng khai thác cát trái phép, hoạt động vận chuyển, buôn bán cát lậu trên sông, suối, cửa biển diễn ra hết sức phức tạp. Cơ quan chức năng các địa phương liên tiếp phát hiện và bắt giữ hàng loạt các vụ khai thác, vận chuyển, mua bán trái phép cát với số lượng lớn.

Cũng theo các nhà khoa học, việc khai thác cát quá mức sẽ phá hủy hệ sinh thái khiến cho thiên tai xảy ra nhiều hơn. Nguyên nhân là do các bãi biển bị biến mất nên không có gì để ngăn chặn lũ. Cơn sóng thần xảy ra tại Sri Lanka vào năm 2004 đã phá hủy mọi thứ chính là minh chứng cho việc khai thác cát quá mức ở đảo quốc này.

Cùng với đó, do nguồn cung cát trở nên khan hiếm khiến cho giá của nó ngày càng tăng lên một cách nhanh chóng. Giá giao dịch cát đã tăng lên gần 6 lần trong suốt 25 năm. Số liệu từ Centennial Construction Network cung cấp, giá cát tại Trung Quốc đang ở mức "cao ngất ngưởng". Tính đến ngày 30/06/2022, bình quân giá cát ở nước này đang là khoảng 138 NDT/m3 (tương đương hơn 450.000 đồng/m3).

Nhiều nước trên thế giới đã tăng giá thành các sản phẩm có sử dụng cát là nguyên liệu do quá khan hiếm. Đơn cử như 2 công ty sản xuất wafer silicon là ShinEtsu và SUMCO từ tháng 6 năm 2022, đã thông báo tăng giá bán với lý do đưa ra là bởi giá cát liên tục tăng mạnh.

Các chuyên gia đã đưa ra các gợi ý, đề xuất như thế nào trước nguy cơ cát đang ngày càng cạn kiệt cũng như giá của tài nguyên này ngày càng tăng cao?

Cát nhân tạo - giải pháp thiết thực thay thế nguồn cát tự nhiên

Trước tình trạng nguồn cát tự nhiên khan hiếm và có giá rất cao, các nhà khoa học đã sáng chế ra cát nhân tạo với mục đích thay thế cho cát tự nhiên. Cát nhân tạo được nghiền từ đá, sỏi đều được loại bỏ tạp chất và bụi nên không cần phải sàng lọc trước khi cho vào bê tông. Chúng có kích cỡ đồng nhất, cường độ chịu lực cao nên rất phù hợp để sản xuất bê tông. Tuy nhiên, giá thành của cát nhân tạo hiện vẫn đang ở mức cao cũng như thói quen sử dụng cát tự nhiên đã ăn sâu vào tiềm thức của người tiêu dùng.

Hiện nay, nhiều quốc gia đã bắt đầu đưa vào sử dụng tro tái chế từ chất thải rắn bị đốt cháy để thay thế cho cát. Tại Thụy Sỹ, thành phố Zurich đang xây dựng các tòa nhà với 98% là bê tông tái chế.

Ấn Độ cũng đang triển khai ý tưởng sử dụng nhựa thải để sản xuất bê tông. Ngoài ra, một số vật liệu khác như gỗ cũng đang được nghiên cứu để đưa vào sử dụng.

Ngoài các giải pháp kể trên, chương trình Môi trường của Liên Hợp Quốc cũng đưa ra khuyến nghị chính phủ các nước cùng phối hợp để đưa ra 1 bộ quy tắc chung về quản lý khai thác cát tự nhiên. Nếu bộ quy tắc được triển khai và các quốc gia thực hiện nghiêm túc thì chắc chắn nguồn tài nguyên cát sẽ không rơi vào cảnh cạn kiệt cũng như nạn buôn lậu cát sẽ không còn tiếp diễn.

Đối với Việt Nam, với chủ trương quyết liệt ngăn chặn tình trạng khai thác, vận chuyển cát trái phép tại các địa phương trên cả nước. Các cơ quan ban ngành ngành có liên quan đã tích cực vào cuộc, huy động tối đa các nguồn lực, phối hợp với nhiều đơn vị lực lượng triển khai đồng bộ các biện pháp nghiệp vụ để ngăn ngừa, đấu tranh và xử lý nghiêm những đối tượng khai thác, vận chuyển, mua bán trái phép tài nguyên cát, quyết tâm đẩy lùi tình trạng khai thác, vận chuyển cát trái phép, góp phần giữ gìn an ninh trật tự, kinh tế xã hội tại địa phương.

 

• phản hồi

• cùng chuyên mục